PARASOMNIE
Parasomnie stanowią zróżnicowaną grupę zaburzeń snu, które objawiają się niezamierzonymi, mimowolnymi ruchami oraz innymi subiektywnymi doznaniami, występującymi podczas przejścia między stanem czuwania a snem, podczas wybudzeń ze snu w fazie NREM (non-rapid eye movement – bez szybkich ruchów gałek ocznych) oraz w trakcie snu w fazie REM (rapid eye movement – z szybkimi ruchami gałek ocznych).
Zaburzenia wybudzania
Wybudzenie z dezorientacją, somnambulizm i lęki nocne są klasyfikowane razem jako zaburzenia wybudzenia, ponieważ mają podobny mechanizm powstawania. Rozpoczynają się one w fazie głębokiego snu NREM. Podczas tych zaburzeń, chociaż może wystąpić wybudzenie, pacjent często nie jest w pełni świadomy i może wykazywać dziwaczne lub dezorientujące zachowania.
Te zaburzenia są szczególnie typowe dla wieku dziecięcego, ponieważ dzieci spędzają znacznie więcej czasu w fazie głębokiego snu niż dorośli. Jednak występowanie tych zaburzeń może być również związane z niedoborem snu oraz ze stanami, które zakłócają ciągłość snu, np. z przewlekłym stresem, chorobami psychicznymi, wpływem substancji o działaniu tłumiącym na układ nerwowy, np. alkoholu lub leków nasennych oraz zaburzeniami oddychania w czasie snu.
- Wybudzenie z dezorientacją (upojenie przysenne) – zaburzenie to może wystąpić podczas wybudzania się z fazy snu głębokiego. W takim przypadku zachowanie osoby jest często chaotyczne i zdezorientowane. Osoba, choć nie w pełni przebudzona, może mówić bezsensownie, reagować niewłaściwie na pytania i polecenia, poruszać się i manipulować przedmiotami bez widocznego celu. Ten stan dezorientacji trwa zwykle przez kilka minut, co odróżnia go od krótszych epizodów kilku do kilkunastu sekund, które często występują u zdrowych osób po przebudzeniu ze snu głębokiego. Wybudzenia z dezorientacją są często obserwowane u dzieci poniżej 5 roku życia. U dzieci zwykle objawiają się one jako bezcelowe poruszanie się w łóżku, niekiedy towarzyszy temu płacz, wyrzucanie przedmiotów z łóżeczka, a czasem nawet możliwość wypadnięcia z łóżka. Wśród dorosłych, wybudzenia z dezorientacją dotykają około 4% populacji, najczęściej w okresie znacznego niedoboru snu. Wielokrotnie stwierdza się tendencję do rodzinnej skłonności do tego zaburzeń.
- Somnambulizm – polega na występowaniu skomplikowanych zachowań w czasie snu głębokiego. W zależności od nasilenia tego zaburzenia, osoby cierpiące na somnambulizm mogą usiąść w łóżku, wstać z niego, poruszać się po sypialni lub nawet opuszcić ją. U niektórych pacjentów do zaburzeń ruchowych może dołączyć uczucie lęku, co może prowadzić do upadków i obrażeń podczas prób opuszczenia sypialni. Osoby wybudzone ze snu w trakcie ataku somnambulizmu są zdezorientowane i nie pamiętają tego, co się wydarzyło. Dlatego próby obudzenia podczas ataku mogą skutkować nieprzewidywalnymi i czasem agresywnymi zachowaniami. Zaleca się unikanie prób przerywania ataku, najlepiej jest ostrożnie i delikatnie kierować osobę wracającą w czasie snu z powrotem do łóżka.
- Lęki nocne – charakteryzują się nagłym przebudzeniem ze snu głębokiego, towarzyszącym im przeraźliwym krzykiem, płaczem, pobudzeniem oraz uczuciem silnego lęku. Osoba doświadczająca lęku nocnego zwykle siedzi w łóżku, nie reaguje na zewnętrzne bodźce, włącznie z próbami uspokojenia ze strony innych osób w domu. Doświadczany lęk często prowadzi do nadmiernego pocenia się i przyspieszonego oddechu. W niektórych przypadkach lęk nocny może nawet skłaniać osobę do prób ucieczki z łóżka lub nawet do agresywnego reagowania wobec osób próbujących pomóc, co może prowadzić do potencjalnych obrażeń zarówno dla osoby śpiącej, jak i osób z otoczenia. Atak lęku nocnego zazwyczaj kończy się samoistnym wybudzeniem ze snu, a osoba, która przeżyła ten atak, zwykle jest później zdezorientowana, zagubiona i nie pamięta, co się stało.
Parasomnie związane za snem REM
- Zaburzenia zachowania w czasie snu REM – zaburzenie to charakteryzuje się występowaniem niekontrolowanych zachowań związanych z realistycznymi i często nieprzyjemnymi marzeniami sennymi. Zachowania te są bardzo zmienne pomiędzy różnymi pacjentami, jak również między różnymi nocami u tych samych pacjentów. Pomimo tego, że podstawowa definicja zaburzeń ruchowych w trakcie snu REM obejmuje złożone, często niebezpieczne epizody zachowań związane z realistycznymi snami (np. głośne krzyczenie, kopanie, szarpanie się), w praktyce klinicznej w większości przypadków występują objawy łagodne, często niezauważalne przez wiele miesięcy lub lat. Te zaburzenia obejmują drobne tiki nerwowe i mimowolne ruchy początkowo dotykające kończyny, występujące co kilka sekund lub minut, które mogą być niezwiązane z konkretną treścią marzeń sennych. Pomimo tego potencjalnie niebezpieczne zachowania związane z nieprzyjemnymi marzeniami sennymi mogą wystąpić w każdym momencie, co może być powodem niepokoju wśród pacjentów i może być trudne do wyjaśnienia partnerowi łóżkowemu czy rodzinie pacjenta. Zaburzenie jest zwykle rozpoznawane u mężczyzn w średnim lub starszym wieku, aczkolwiek może wystąpić u osób obu płci i w różnym wieku. Zaburzenia te mogą być idiopatyczne, wtórne do podstawowej choroby neurologicznej, w szczególności choroby Parkinsona i otępienia z ciałami Lewy’ego lub wywołane przyjmowaniem leków, przede wszystkim leków przeciwdepresyjnych zwiększających stężenie serotoniny.
- Nawracające izolowane porażenie przysenne – to stan, w którym osoba doświadcza niemożności wykonywania ruchów lub poruszania się po przebudzeniu ze snu, czasem również w fazie zasypiania. W takiej sytuacji osoba może odczuwać paraliżujący efekt, który towarzyszy jej silnemu uczuciu lęku. Ten stan może trwać od kilkunastu sekund do kilku minut. Porażenie przysenne może być wywołane przez działanie niektórych leków oraz substancji o działaniu tłumiącym układ nerwowy, takich jak leki nasenne. Czynnikiem ryzyka pojawienia się porażeń przysennych są również nieregularny styl życia, brak higieny snu, zaburzenia rytmu snu i czuwania, praca w systemie zmianowym, podróże związane ze zmianami stref czasowych oraz wystawienie na stres psychiczny.
- Koszmary senne – najważniejszą różnicą między koszmarami sennymi a lękami nocnymi jest to, że osoba doświadcza w trakcie koszmaru żywego, skomplikowanego marzenia sennego, którego treść jest pamiętana po przebudzeniu. Koszmary senne są szczególnie częste u osób, które doświadczyły traumatycznych zdarzeń. Doświadczanie ich jest jednym z kryteriów diagnostycznych zespołu stresu pourazowego (PTSD).
Inne postacie parasomnii
- Moczenie nocne – zaburzenie to można podzielić na pierwotne, które występuje od dzieciństwa, i wtórne, które pojawia się u osób, które wcześniej miały kontrolę nad oddawaniem moczu w nocy. To zaburzenie polega na mimowolnym oddawaniu moczu podczas snu, często zdarzającym się kilka razy w miesiącu. Ten stan może być spowodowany nie tylko problemami w kontroli oddawania moczu, ale także innymi czynnikami, takimi jak infekcje dróg moczowych czy zaburzenia neurologiczne.
- Zaburzenia odżywiania związane ze snem – polegają na niechcianym, mimowolnym jedzeniu i piciu w trakcie częściowych wybudzeń ze snu. Może się zdarzyć, że osoba zjada rzeczy niejadalne lub produkty, których w normalnych warunkach by nie jadła. Osoby doświadczające tego zaburzenia zwykle nie pamiętają tych epizodów. Rano mogą odkryć resztki jedzenia we własnym łóżku. Warto odróżnić zaburzenia odżywiania związane ze snem od nocnego jedzenia, które jest bardziej świadomym zachowaniem i polega na jedzeniu w trakcie wybudzeń ze snu, przy zachowanej pamięci o tych epizodach.
W jaki sposób diagnozuje się parasomnie?
Diagnostyka parasomnii opiera się głównie na wywiadzie lekarskim. Przy podejrzeniu niektórych zaburzeń może być przydatne wykonanie badania polisomnograficznego.
Jak wygląda leczenie parasomnii?
Sposób leczenia jest inny dla różnych rodzajów parasomnii. Zwykle obejmuje techniki behawioralne, a w niektórych przypadkach również leczenie farmakologiczne.
