Zaburzenia rytmu okołodobowego
Rytm okołodobowy, nazywany także rytmem dobowym lub zegarem biologicznym, to wewnętrzny mechanizm organizmu, który reguluje wiele procesów fizjologicznych i behawioralnych, takich jak sen, czuwanie, aktywność metaboliczna czy wydzielanie hormonów.
Najważniejszym czynnikiem kształtującym rytm okołodobowy jest ekspozycja na światło. Fotoreceptory w siatkówce oka odbierają informacje o natężeniu światła i przekazują je do mózgu, gdzie regulowane jest wydzielanie melatoniny, czyli hormonu odpowiedzialnego za regulację snu. W ciągu dnia, gdy jesteśmy narażeni na światło, wydzielanie melatoniny jest hamowane, co pomaga naszym organizmom pozostać czujnym i aktywnym. Natomiast w ciemności, wydzielanie melatoniny wzrasta, co przygotowuje nasz organizm do snu.
Najczęstsze zaburzenia rytmu okołodobowego
- Zespół opóźnionej fazy snu – to rodzaj zaburzenia rytmu okołodobowego, który charakteryzuje się przesunięciem naturalnego cyklu snu i czuwania w kierunku późniejszych godzin. Osoby z tym zespołem mają trudności z zasypianiem i budzeniem się o typowych dla większości ludzi porach. W rezultacie osoby te często chodzą spać znacznie później niż przeciętna osoba i mają problem z wcześniejszym wstawaniem rano. Choroba szczególnie często dotyczy osób młodych, poniżej 30. roku życia. Objawy zespołu opóźnionej fazy snu obejmują trudności w zasypianiu przed północą, wydłużony czas potrzebny na zaśnięcie, senność i zmęczenie w ciągu dnia, trudności w skupianiu uwagi i wydajności w porannych godzinach oraz problematyczne wstawanie rano.
- Zespół przyspieszonej fazy snu – to kolejny rodzaj zaburzenia rytmu okołodobowego, przeciwny do zespołu opóźnionej fazy snu. Osoby z tym zespołem odczuwają wcześniejszą potrzebę snu i budzą się znacznie wcześniej niż przeciętna osoba. Jest to spowodowane przesunięciem cyklu snu i czuwania w kierunku wcześniejszych godzin. Jest to zaburzenie typowe dla osób po 60 roku życia. Objawy zespołu przyspieszonej fazy snu obejmują senność występującą wcześnie wieczorem, trudności z pozostawaniem aktywnym i skupionym w godzinach wieczornych, zasypianie wcześnie i wcześniejsze wstawanie rano.
- Zespół nieregularnego rytmu okołodobowego – charakteryzuje się mocno zmiennymi porami snu i czuwania. Osoby z tym zespołem doświadczają rozbicia snu na fragmenty w ciągu doby, zamiast posiadania jednolitego cyklu snu i aktywności. Najczęstszą przyczyną tego zaburzenia jest praca zmianowa i nieregularny tryb życia.
- Zespół związany z częstą zmianą stref czasowych („jet lag”) – to stan występujący po podróży przez różne strefy czasowe, który powoduje dezorientację biologicznego zegara organizmu. Organizm potrzebuje pewnego czasu, aby dostosować się do nowego rytmu snu i czuwania związanego ze zmianą czasu. Objawy zespołu „jet lag” obejmują: problemy z zasypianiem w nowym czasie miejscowym, nadmierną senność w ciągu dnia, zaburzenia trawienia tj. nudności czy niestrawność, zmniejszoną koncentrację i wydajność, zmiany nastroju, drażliwość i apatię.
Diagnostyka zaburzeń rytmu okołodobowego
W diagnostyce zaburzeń rytmu okołodobowego stosuje się aktygrafię, prowadzenie przez pacjenta dziennika snu przez okres 10-14 dni oraz skale i kwestionariusze kliniczne.
Jak wygląda leczenie zaburzeń rytmu okołodobowego?
Metody leczenia zaburzeń rytmu okołodobowego obejmują przede wszystkim uregulowanie trybu życia, trening behawioralny, farmakoterapię preparatami melatoniny oraz fototerapię.
