Zaburzenia ruchowe związane ze snem
Zaburzenia ruchowe związane ze snem stanowią grupę schorzeń o dużym znaczeniu klinicznym, objawiających się przede wszystkim podczas snu lub na krótko przed zaśnięciem. W zależności od konkretnego zaburzenia częstość ich występowania jest różna. Charakteryzują się one prostymi skurczami różnych grup mięśni, które pojawiają się w sposób mimowolny. Mogą prowadzić do istotnych klinicznie zaburzeń snu i wynikających z tego objawów w ciągu dnia, głównie takich jak nadmierna senność, dyskomfort mięśni dotkniętych zaburzeniem lub zniszczenie zębów (w przypadku występowania bruksizmu związanego ze snem).
Zgodnie z wytycznymi wyróżnia się następujące rodzaje zaburzeń ruchowych związanych ze snem:
- Zespół niespokojnych nóg
- Zaburzenie okresowych ruchów kończyn w trakcie snu
- Nocne kurcze mięśni nóg
- Bruksizm związany ze snem
- Zaburzenia z rytmicznymi ruchami ciała w trakcie snu
- Łagodne mioklonie podczas snu u niemowląt
- Mioklonie propriospinalne
- Zaburzenia ruchowe związane ze snem: związane z chorobami, związane ze stosowaniem leków lub innych substancji oraz niespecyficzne
Zespół niespokojnych nóg
Zespół niespokojnych nóg jest chorobą opisywaną jako poczucie wewnętrznego przymusu poruszania kończynami, najczęściej dolnymi. Należy podkreślić, że są to objawy czuciowe (parestezje), a nie zaburzenia motoryczne, ruchowe. Początkowo pojawia się nieprzyjemne doznanie, trudne do zdefiniowania dla pacjenta, opisywane jako „elektryzujące”, „mrowienie”, „kłucie”, „swędzenie”, zmuszające pacjenta do wyprostowania lub zgięcia dokuczającej mu kończyny. Objawy pojawiają się najczęściej w obu kończynach jednocześnie, szczególnie dotyczą górnej części łydek, mogą jednak być umiejscowione również w udach, stopach czy kolanach. Część chorych odczuwa ból. Obserwuje się również nasilenie objawów przy ciepłej pogodzie.
Zespołowi niespokojnych nóg towarzyszą nadmierna senność i zmęczenie w ciągu dnia. Częściej zgłaszane są wahania nastroju, pogorszenie funkcjonowania społecznego, lęk oraz migreny. W wielu przypadkach wśród pacjentów występują zaburzenia psychiczne, tj. depresja i zaburzenia lękowe.
Rozróżnia się dwie formy zespołu niespokojnych nóg – o wczesnym i późnym początku – różniące się przebiegiem. Pierwsza, często rodzinna, zaczyna się przed 45 rokiem życia (może dotyczyć też dzieci). Charakteryzuje się mniejszym nasileniem objawów i możliwą remisją z czasem. Rzadszą formą jest zespół niespokojnych nóg o późnym początku, w którym objawy są silniej wyrażone, a przebieg gwałtowniejszy. Prawdopodobnie ta postać występuje u osób predysponowanych, u których pojawiły się dodatkowo czynniki zaostrzające (niedobór żelaza, niewydolność nerek, ciąża, leczenie przeciwdepresyjne lub neuroleptykami, współistniejące neuropatie czy choroby neurologiczne).
Okresowe ruchy kończyn podczas snu
Okresowe ruchy kończyn to zaburzenie definiowane jako powtarzalne i stereotypowe ruchy, którym towarzyszy wyprost palca i zgięcie grzbietowe w stawie skokowym oraz zgięcie kolana. Skurcz trwa od 0,5 do 10 sekund. Epizody składają się z przynajmniej czterech kolejnych ruchów opisanych wyżej, a przerwy między nimi trwają od 5 do 90 sekund. Mogą być spowodowane przez niektóre leki, np. niektóre leki przeciwdepresyjne.
Nocne kurcze mięśni nóg
Schorzenie to występuje w każdym wieku, jednak najczęściej spotykane jest u osób starszych. Zaburzenie to polega na nagłym, mimowolnym i bolesnym skurczu mięśni nóg, zwykle mięśnia brzuchatego łydki, mięśnia podeszwowego oraz małych mięśni w obrębie stóp. Skurcze te różnią się czasem trwania (od kilku sekund do kilku minut) i intensywnością oraz mogą ustępować spontanicznie lub po rozciągnięciu konkretnego mięśnia. Czynnikami predysponującymi do ich wystąpienia są: zmęczenie, choroby naczyń obwodowych, cukrzyca, ciąża, zaburzenia elektrolitowe oraz leki (zwłaszcza diuretyki). Rzadko można wykryć je w badaniu fizykalnym, ponieważ są niezależne od woli, nieprzewidywalne i pojawiają się zazwyczaj w nocy. Mogą być uwidocznione podczas polisomnografii jako długotrwałe skurcze mięśnia brzuchatego łydki.
Bruksizm związany ze snem
Zaburzenie to polega na powtarzalnym zaciskaniu zębów lub zgrzytaniu nimi podczas snu. Silne i powtarzające się skurcze mięśni szczęki mogą prowadzić do uszkodzenia zębów i dyskomfortu w ciągu dnia. Ponadto mogą występować objawy takie jak: przemijające poranne bóle mięśni szczęki, bóle głowy w okolicy skroniowej lub nadmierne starcie zębów. Etiologia tego zaburzenia nie jest do końca poznana. Zarówno czynniki środowiskowe, jak i czynniki genetyczne wydają się mieć znaczenie w rozwoju bruksizmu.
Diagnostyka zaburzeń ruchowych związanych ze snem
Zaburzenia ruchowe związane ze snem diagnozuje się na podstawie obrazu klinicznego i badania polisomnograficznego.
Jak wygląda leczenie zaburzeń ruchowych związanych ze snem?
Terapię zaburzeń ruchowych tj. zespół niespokojnych nóg czy okresowe ruchy kończyn w trakcie snu należy zawsze rozpoczynać od leczenia zachowawczego, które obejmuje przestrzeganie zasad higieny snu, aktywność fizyczną lub umysłową, unikanie kofeiny, nikotyny oraz alkoholu, a także niektórych leków mogących nasilić objawy (m.in. leki przeciwdepresyjne, neuroleptyki atypowe). Korzystny wpływ na redukcję objawów wywiera stymulacja za pomocą masażu lub zimnych kąpieli.
Jeżeli zaburzenie jest konsekwencją występowania innej choroby, należy leczyć chorobę podstawową, co zazwyczaj prowadzi do ustąpienia objawów. W pozostałych przypadkach można zastosować leczenie farmakologiczne.
W przypadku bruksizmu dostępne są behawioralne, farmakologiczne i stomatologiczne metody leczenia. Terapia behawioralna obejmuje utrzymywanie prawidłowej higieny snu, a także wyjaśnienie pacjentowi, jakie czynniki wywołują to zaburzenie i jakie są jego konsekwencje. Stosuje się również określone techniki, takie jak oddychanie brzuszne, które zmniejsza nadmierny, wynikający ze stresujących sytuacji skurcz mięśni szczęki. W leczeniu stomatologicznym wykorzystuje się szyny relaksacyjne lub aparaty wysuwające żuchwę.
